“ Читекләр – халык иҗаты, сәнгать әсәре”

Милли аяк киемнәре –чигүле чүәк-читекләрне соңгы елларда биюче кызларда һәм музейларда гына күреп була. Татар халкының аяк киемнәре күп төрле. Барлык аяк киемнәрен дә татарлар үзләре ясаганнар, аяк киеме тегү аларда киң таралган кәсеп саналган, һәм бу һөнәр ияләре бүген дә бар. Читек һөнәрчелеге бүген декоратив-гамәли сәнгать өлкәсенә күчте. Ул инде бүген борынгы техникадан яңа мөмкинлекләр эзләүче профессионал художниклар шөгыле. Хәзерге заман сәнгатькәрләре күн мозаикасының декоратив сыйфатларын кулланып, кабатланмас борынгы техника буенча кием тегә, стенага элә торган панно һәм келәмнәр, мендәр һәм җиһаз тышлыклары, аксессуарлар, милли сувенирлар эшли. Элек-электән килгән бу мактаулы һөнәрне Арча – милли аяк киемнәре җитештерү берләшмәсе осталары дәвам итә. Берләшмә 1972 елда оештырыла. Артельләрдә тегелгән аяк киемнәре чит илләргә чыгарылган. Ул чакта читекләр алтын белән бәһәләнгән. Халкыбызның бизәкләп чигелгән сафьян читекләре башмаклары үткән гасырда ук дөнья базарында дан тоткан. 1883 елда мәсәлән, татар читекләре Парижда зур алтын медаль, 1886 нчы елда Бронза медаль белән бүләкләнгән. 1980 елда Лейпцигта үткәрелгән Халыкара ярминкәдә алтын медальгә лаек булып, Арчаны бөтен дөньяга танытты. Заманында бер мең ярым кешене эшле иткән фабрика урынында хәзер торак йорт, кибетләр... Хәер, халык һөнәрчелеген тар гына дәвам итүче кечкенә цехны хәтерләткән оешма бар-барын. Таркалып беткән фабриканың эшен дәвам иттерү Айрат Солтановка да җиңел булмагандыр.Аның әле бүген дә бар эшләрне бер җирдә башкарырлык махсус цехы юк. Чигүчеләре үз өйлә¬рендә торып чигә, тегүчеләр өчен көйләнгән аерым бер бүл¬мәсе бар. Ә үз өе янындагы "һө¬нәр¬че йорты"нда, эшнең башы һәм ахыры эшләнә – бизәкләр төшереп киселә һәм аяк киемнәре тегелеп бетә. Бүгенге көндә читек серләрен белүчеләребез олыгаеп бара, ә бу кәсепне югалтырга ярамый. Безнең арабызда Розалина Шаһиева кебек милли җанлы кешеләребез булганда милли киемнәребез юкка чыкмас. 2-5 август көннәрендә Алабугада төрки илләрнең күн эшләнмәләр фестивале булып узды. Фәнни симпозиумда катнашучылар төрки дөньяның халык сәнгате, күн эшләнмәләрнең төрле илләрдә саклануы һәм алга таба да югалтмау хакында фикер алышканнар. Розалина Шаһиева фикеренчә, каюлы күн эшләнмәләр һәр татар өчен дә бәйрәм киеменә әйләнергә тиеш. Каюлы күнне кабатлаган милләт юк әле. Кушма Штатларның бер институты Татарстанның яңа технологияләргә әзерме икәнлеген белү өчен тикшерү үткәргәннәр. Безнең музейга килеп алар каюлы күнне күргәннәр дә: "Бу милләт югары технологияле XXI гасырга керә ала", дип әйткәннәр. Чыннан да, каюлы күн югары технология ул. Аны сакларга кирәк. Беренчедән, бу сәнгатьне ЮНЕСКО дәрәҗәсендә татар халкыныкы икәнлеген рәсмиләштерү кирәк. Дөрес, Франциягә бу көннәрдә читек-чүәк кирәкми. Кар, буран, моңа кадәр күрен¬мәгән карлы кыш анда. Үзебездәге татарларга, милләтебезгә кирәк! Аяк киеме буларак кына түгел, һөнәр буларак, күңел бизәкләре, халык җәүһәрләре буларак кирәк!