Әдәплелек дәресе

Максат:Балаларны табигатьнең гүзәллеген күрә белергә өйрәтү; киң таралган экологик проблемаларның кайберләре белән таныштыру; Кызыл китап турында күзаллауларын үстерү; Нәбирә Гыйматдинова иҗатына кызыксыну уяту; укучыларның күзаллау, фикерләү сәләтләрен үстерү; табигатькә сакчыл караш тәрбияләү. Җиһазлау:Видеоязмалар, компьютерда слайдлар, кошлар турында кроссворд, уен уйнау өчен чүпләнгән елга рәсеме, “тылсымлы” тартма, Кызыл китап, “Кызыл китап” плакаты, Нәбирә Гыйматдинова китапларыннан күргәзмә Дәрес барышы. I.Оештыру Психологик уңай халәт тудыру. - Балалар, бирегез әле бер-берегезгә кулларыгызны. Менә, балалар, безгә кулга- кул тотынышкач, рәхәт һәм җылы булып китте. Шулай бит? (Слайд №1) “Елмая, көлә кояш, Сез дә елмаегыз әле бераз!” Бер-берегезгә карап елмаеп алыгыз әле. Сезнең елмаю башкаларга да күчсен. Менә хәзер бигрәк тә күңелле булып китте. Бер-беребезне сәламләдек, әйдәгез хәзер табигатебезне сәламлик. Моның өчен безгә тәрәзәдән карап торган табигатебезгә елмаерга кирәк. II.Актуальләштерү 1. Видеоязма белән эш. - Бүген без сезнең белән тәрбия сәгатенә җыелдык. Дәресебезнең темасын ачыклау өчен сезгә видеоязма тәкъдим итәм. Игътибар белән карагыз, нәрсәләр күрерсез икән? Видеоязма карау. (Слайд №2) - Ниләр күрдегез? (Укучыларның җаваплары) - Бер сүз белән ничек атала? (Табигать) 2.Уку мәсьәләсен кую. - Бүгенге дәрестә табигать, аңа сакчыл караш турында сөйләшербез. Дәреснең темасы “Табигатьне саклыйк”. Дәреснең төп соравы: “Табигать җиңел суласын өчен без нәрсәләр эшли алабыз һәм нәрсә эшләргә тиеш?”. (Слайд №3) III.Уку мәсьәләсен чишү. 1. Картиналар белән эш. - Табигатьнең гүзәллеге кайларда сурәтләнгән? (Рәсемнәрдә, картиналарда, әдәби әсәрләрдә) - Шундый картиналар белән танышып үтик.(Слайд №4) И. Шишкин картинасы А. Рыловның “Зәңгәр киңлектә” картинасы К. Васильевның “Көз” картинасы 2. Нәбирә Гыйматдинова һәм аның иҗаты белән таныштыру. - Табигатьнең гүзәллеген язучылар да, шагыйрьләр дә үзләренең әсәрләрендә чагылдырган. Шундый язучыларның берсе якташыбыз Нәбирә апа Гыйматдинова.(Слайд №5) Ул Аксубай районы Карасу авылында туган, безнең мәктәпне тәмамлаган. Аның табигать турында язылган әсәрләреннән өзекләр тыңлап китик.(әсәрләрдән өзекләр тыңлау) 3. Табигать көннәре белән таныштыру. - Минем дә сезгә бер шигырьдән өзек укып китәсем килә. Нигә сандугачлар сирәк сайрый, Авылым урап алган тирәкләрдә? Балыклар соң нигә үлеп бара Бормаланып аккан елгаларда? Туфрагың да агуланып беткән, Шиңә бара нигә чәчәкләр? Нигә чара юксың бу хәлләргә, Кайгырмыйсыз нигә, кешеләр? (А.Метшина) - Кешене тудырган, туендырган, киендергән, сусаганда су, суларга һава биргән Табигатъ бүген бездән ярдәм көтә. Шуның өчен дә халыкара һәм дөньякүләм табигать көннәре билгеләнгән. Әйдәгез, шул көннәр белән танышып китик.(Слайд №6) 22 март – Су көне 1 апрель – Кошлар көне 22 апрель – Җир көне 5 июнь – Әйләнә-тирәне саклау көне 26 сентябрь – Диңгез көне 4 октябрь – Хайваннарны саклау көне - Бу көннәрне ни өчен билгеләгәннәр? (Укучылар фикере). - Әйе, табигать үзенә сакчыл карашны сорый. - Тактага карагыз әле? Анда нәрсә сурәтләнгән? (елга) - Нәрсә булган бу елгага? (чүпләнгән) - Ә каян килгән соң ул чүпләр?(кешеләр ташлаган) 4. Шигырь өстендә эш. - Бу елгада хайваннар да, үсемлекләр дә яши бит. Әйдәгез әле, шушы елгада яшәүче ике балыкның сөйләшүен тыңлап үтик. (Слайд №7) - Без яшәгән илләрдә- Елгаларда, күлләрдә- Су асты катларында. Бормалы чатларда. Комлы уемнарында, Таулы куеннарында, Караңгы төпкелләрдә, Мүкләрдә Һәм ләмнәрдә. Каян килгән нәрсәләр бу: Галошлар, итекләр, Күгәргән үтүкләр, Кәстрүл-чиләкләр, Иләкләр, көрәкләр, Буяулар, цементлар, Ташландык уенчыклар, Кирпечләр-ярчыклар. Целофан капчыклар... Болар безнең су иленә Каян килгән? Нигә килгән? ... Болар барысы өстән килгән – Кеше дигән көчтән килгән! Уйлап куям: Җир өстендә яшәүчеләр Эчкән чишмәләренә дә Тирес аудара микән? Ашый торган ашларына Мунчала сала микән? Йоклый торган түшәкләрен Дегетләп ята микән? Балалары бишегенә Тимер-таш ата микән? Шулайдыр дим, юкса алар Табигатьне аңламаслык Туңга әйләнмәс иде! Җир-Су рәнҗер дәрәҗәдә Үк вәхшиләнмәс иде... (Р.Файзуллин) - Балыкларның бу сөйләшүеннән сез нәрсә аңладыгыз? (Укучылар фикере) - Елгаларны пычранудан саклау өчен нәрсәләр эшләргә мөмкин? (елганы пычратмаска, чистартырга). 5. Уен уйнау. - Хәзер без сезнең белән “Елганы чистарту ” дигән уен уйнап алырбыз. (Елга рәсеменә елгада булырга мөмкин әйберләр беркетелгән: балык, төнбоек, чиләк, консерва савыты һ.б. Укучылар берәм-берәм чыгып кирәк булмаган әйберләрне алырга тиешләр. ) - Хәзер безнең елгабыз җиңел сулыш алыр инде. 6. Мәкальләр белән эш. - Борынгыдан ата-бабаларыбыз сулыкларны саклап тоту турында кайгыртканнар һәм бу турыда мәкальләр язып калдырганнар. Әйдәгез аларның мәгънәләрен аңлатыйк әле. (Слайд №8) Кул пычранса, су белән юарсың? Су пычранса,ни белән юарсың? Суның кадере - чишмә корыгач. - Шулай булгач, су һәрвакытта да чиста булсын, иркен суласын өчен без анда чүп-чар ташламаска, чишмәләргә корырга ирек бирмәскә һәм аларны чистартып торырга тиеш булабыз икән. 7. Кызыл китап белән таныштыру. - Укучылар, ни өчен уен уйнаганда елгадан төнбоекны өзеп алмадыгыз? (Укучылар фикере) - Төнбоек чәчәген күпләп өзгәнлектән һәм сулыклар пычрану аркасында ул аз калган, аңа юкка чыгу куркынычы яный. Аларны өзәргә ярамый, алар елгаларыбызны бизиләр генә. - Мин сезгә бер табышмак әйтәм әле. Аның җавабы менә бу тартмага кереп яшеренгән. (Тартмада: Кызыл китап) Кош-корт, җәнлек, үсемлекләр Бетәбез дип торганда, Бирешмәскә булганнар. Саклар диеп, яклар диеп, Аңа кереп тулганнар. (Кызыл китап) - Ә нинди китап соң ул Кызыл китап? (Укучылар фикере) - Китапның төсенә игътибар итик. Светофорда кызыл төс нәрсәне аңлата? (тукта, чыгарга ярамый) Бу китапта да кызыл төс “ярамый!” дигәнне аңлата. Анда кертелгән үсемлек, бөҗәк, кош, хайваннарга тияргә ярамый. Төнбоек та кызыл китапка кертелгән. Шулай булгач, аңа да тияргә ярамый. 8. Кроссворд чишү. - Укучылар, урманга керик әле.(кошлар тавышы ишетелә) (Слайд №8) - Бу нинди тавыш? (кошлар тавышы) Аларның сезгә әйтер сүзләре бар бугай. Ә ул сүзләрне кошлар турында кроссвордны чишеп табарбыз. 1.Агач башы тукылдык Тукый-тукый тук булдык. (тукран) 2.Йомры йомшак, сары йомгак Йөгереп йөри чирәмдә. (чеби) 3.Гөлдер-гөлдер, гөлдер гү, Кызыл тәпи – кемдер бу? (күгәрчен) 4.Бәбкә урларга килүче кош. (тилгән) 5.Сары түшле кош. (песнәк) 6.Ак сыртлы кош. (саескан) 7.Агач башында йорты Эчендә яши җырчы. (сыерчык) 8.Беренче булып язны каршылаучы кош. (карга) - Укучылар, кызыл баганада нинди сүз килеп чыкты, кошлар сезгә нәрсә дип әйтә икән? (Хор белән: Табигатьне сакла) - Кошларның бу үтенеченә кушыласызмы соң? (укучыларның җаваплары) - Әйе, кушылмыйча мөмкин дә түгел. Табигать – ул безнең сәламәтлегебез. Ни өчен дип уйлыйсыз, балалар? (җаваплар тыңлана) IV.Йомгаклау. - Әйе,табигать белән безнең сәламәтлегебез тыгыз бәйләнгән. Табигатебез иркен сулаганда гына без сәламәт була алабыз. Табигатьне саклау проблемасы көннән-көн кискенләшә бара. - Сәламәт яшәү рәвеше алып бару өчен табигатебез дә чиста булырга тиеш. Шулай булгач, без табигатебезне һәрвакытта да сакларга тиеш булабыз.Әйдәгез әле, дәресебезнең азагында шигырь юллары белән дөньядагы барлык кешеләргә мөрәҗәгать итик. (Слайд № 10) Сайрасын ал таңда сандугач, Кипмәсеннәр зәңгәр бу күлләр. Җир йөзендә тормыш дәвам итсен, Саклыйк җиребезне, кешеләр. - Рәхмәт, укучылар. Барыбызга да сәламәтлек телим. Максат:Балаларны табигатьнең гүзәллеген күрә белергә өйрәтү; киң таралган экологик проблемаларның кайберләре белән таныштыру; Кызыл китап турында күзаллауларын үстерү; М. Әхмәтҗанов иҗатына кызыксыну уяту; укучыларның күзаллау, фикерләү сәләтләрен үстерү; табигатькә сакчыл караш тәрбияләү. Җиһазлау:Видеоязмалар, компьютерда слайдлар, кошлар турында кроссворд, уен уйнау өчен чүпләнгән елга рәсеме, “тылсымлы” тартма, Кызыл китап, “Кызыл китап” плакаты, Нәбирә Гыйматдинова китапларыннан күргәзмә Дәрес барышы. I.Оештыру Психологик уңай халәт тудыру. - Балалар, бирегез әле бер-берегезгә кулларыгызны. Менә, балалар, безгә кулга- кул тотынышкач, рәхәт һәм җылы булып китте. Шулай бит? (Слайд №1) “Елмая, көлә кояш, Сез дә елмаегыз әле бераз!” Бер-берегезгә карап елмаеп алыгыз әле. Сезнең елмаю башкаларга да күчсен. Менә хәзер бигрәк тә күңелле булып китте. Бер-беребезне сәламләдек, әйдәгез хәзер табигатебезне сәламлик. Моның өчен безгә тәрәзәдән карап торган табигатебезгә елмаерга кирәк. II.Актуальләштерү 1. Видеоязма белән эш. - Бүген без сезнең белән тәрбия сәгатенә җыелдык. Дәресебезнең темасын ачыклау өчен сезгә видеоязма тәкъдим итәм. Игътибар белән карагыз, нәрсәләр күрерсез икән? Видеоязма карау. (Слайд №2) - Ниләр күрдегез? (Укучыларның җаваплары) - Бер сүз белән ничек атала? (Табигать) 2.Уку мәсьәләсен кую. - Бүгенге дәрестә табигать, аңа сакчыл караш турында сөйләшербез. Дәреснең темасы “Табигатьне саклыйк”. Дәреснең төп соравы: “Табигать җиңел суласын өчен без нәрсәләр эшли алабыз һәм нәрсә эшләргә тиеш?”. (Слайд №3) III.Уку мәсьәләсен чишү. 1. Картиналар белән эш. - Табигатьнең гүзәллеге кайларда сурәтләнгән? (Рәсемнәрдә, картиналарда, әдәби әсәрләрдә) - Шундый картиналар белән танышып үтик.(Слайд №4) И. Шишкин картинасы А. Рыловның “Зәңгәр киңлектә” картинасы К. Васильевның “Көз” картинасы 2. Нәбирә Гыйматдинова һәм аның иҗаты белән таныштыру. - Табигатьнең гүзәллеген язучылар да, шагыйрьләр дә үзләренең әсәрләрендә чагылдырган. Шундый язучыларның берсе якташыбыз Нәбирә апа Гыйматдинова.(Слайд №5) Ул Аксубай районы Карасу авылында туган, безнең мәктәпне тәмамлаган. Аның табигать турында язылган әсәрләреннән өзекләр тыңлап китик.(әсәрләрдән өзекләр тыңлау) 3. Табигать көннәре белән таныштыру. - Минем дә сезгә бер шигырьдән өзек укып китәсем килә. Нигә сандугачлар сирәк сайрый, Авылым урап алган тирәкләрдә? Балыклар соң нигә үлеп бара Бормаланып аккан елгаларда? Туфрагың да агуланып беткән, Шиңә бара нигә чәчәкләр? Нигә чара юксың бу хәлләргә, Кайгырмыйсыз нигә, кешеләр? (А.Метшина) - Кешене тудырган, туендырган, киендергән, сусаганда су, суларга һава биргән Табигатъ бүген бездән ярдәм көтә. Шуның өчен дә халыкара һәм дөньякүләм табигать көннәре билгеләнгән. Әйдәгез, шул көннәр белән танышып китик.(Слайд №6) 22 март – Су көне 1 апрель – Кошлар көне 22 апрель – Җир көне 5 июнь – Әйләнә-тирәне саклау көне 26 сентябрь – Диңгез көне 4 октябрь – Хайваннарны саклау көне - Бу көннәрне ни өчен билгеләгәннәр? (Укучылар фикере). - Әйе, табигать үзенә сакчыл карашны сорый. - Тактага карагыз әле? Анда нәрсә сурәтләнгән? (елга) - Нәрсә булган бу елгага? (чүпләнгән) - Ә каян килгән соң ул чүпләр?(кешеләр ташлаган) 4. Шигырь өстендә эш. - Бу елгада хайваннар да, үсемлекләр дә яши бит. Әйдәгез әле, шушы елгада яшәүче ике балыкның сөйләшүен тыңлап үтик. (Слайд №7) - Без яшәгән илләрдә- Елгаларда, күлләрдә- Су асты катларында. Бормалы чатларда. Комлы уемнарында, Таулы куеннарында, Караңгы төпкелләрдә, Мүкләрдә Һәм ләмнәрдә. Каян килгән нәрсәләр бу: Галошлар, итекләр, Күгәргән үтүкләр, Кәстрүл-чиләкләр, Иләкләр, көрәкләр, Буяулар, цементлар, Ташландык уенчыклар, Кирпечләр-ярчыклар. Целофан капчыклар... Болар безнең су иленә Каян килгән? Нигә килгән? ... Болар барысы өстән килгән – Кеше дигән көчтән килгән! Уйлап куям: Җир өстендә яшәүчеләр Эчкән чишмәләренә дә Тирес аудара микән? Ашый торган ашларына Мунчала сала микән? Йоклый торган түшәкләрен Дегетләп ята микән? Балалары бишегенә Тимер-таш ата микән? Шулайдыр дим, юкса алар Табигатьне аңламаслык Туңга әйләнмәс иде! Җир-Су рәнҗер дәрәҗәдә Үк вәхшиләнмәс иде... (Р.Файзуллин) - Балыкларның бу сөйләшүеннән сез нәрсә аңладыгыз? (Укучылар фикере) - Елгаларны пычранудан саклау өчен нәрсәләр эшләргә мөмкин? (елганы пычратмаска, чистартырга). 5. Уен уйнау. - Хәзер без сезнең белән “Елганы чистарту ” дигән уен уйнап алырбыз. (Елга рәсеменә елгада булырга мөмкин әйберләр беркетелгән: балык, төнбоек, чиләк, консерва савыты һ.б. Укучылар берәм-берәм чыгып кирәк булмаган әйберләрне алырга тиешләр. ) - Хәзер безнең елгабыз җиңел сулыш алыр инде. 6. Мәкальләр белән эш. - Борынгыдан ата-бабаларыбыз сулыкларны саклап тоту турында кайгыртканнар һәм бу турыда мәкальләр язып калдырганнар. Әйдәгез аларның мәгънәләрен аңлатыйк әле. (Слайд №8) Кул пычранса, су белән юарсың? Су пычранса,ни белән юарсың? Суның кадере - чишмә корыгач. - Шулай булгач, су һәрвакытта да чиста булсын, иркен суласын өчен без анда чүп-чар ташламаска, чишмәләргә корырга ирек бирмәскә һәм аларны чистартып торырга тиеш булабыз икән. 7. Кызыл китап белән таныштыру. - Укучылар, ни өчен уен уйнаганда елгадан төнбоекны өзеп алмадыгыз? (Укучылар фикере) - Төнбоек чәчәген күпләп өзгәнлектән һәм сулыклар пычрану аркасында ул аз калган, аңа юкка чыгу куркынычы яный. Аларны өзәргә ярамый, алар елгаларыбызны бизиләр генә. - Мин сезгә Мөҗәһит абыйның бер табышмагын әйтәм әле. Аның җавабы менә бу тартмага кереп яшеренгән. (Тартмада: Кызыл китап) Кош-корт, җәнлек, үсемлекләр Бетәбез дип торганда, Бирешмәскә булганнар. Саклар диеп, яклар диеп, Аңа кереп тулганнар. (Кызыл китап) - Ә нинди китап соң ул Кызыл китап? (Укучылар фикере) - Китапның төсенә игътибар итик. Светофорда кызыл төс нәрсәне аңлата? (тукта, чыгарга ярамый) Бу китапта да кызыл төс “ярамый!” дигәнне аңлата. Анда кертелгән үсемлек, бөҗәк, кош, хайваннарга тияргә ярамый. Төнбоек та кызыл китапка кертелгән. Шулай булгач, аңа да тияргә ярамый. 8. Кроссворд чишү. - Укучылар, урманга керик әле.(кошлар тавышы ишетелә) (Слайд №8) - Бу нинди тавыш? (кошлар тавышы) Аларның сезгә әйтер сүзләре бар бугай. Ә ул сүзләрне кошлар турында кроссвордны чишеп табарбыз. 1.Агач башы тукылдык Тукый-тукый тук булдык. (тукран) 2.Йомры йомшак, сары йомгак Йөгереп йөри чирәмдә. (чеби) 3.Гөлдер-гөлдер, гөлдер гү, Кызыл тәпи – кемдер бу? (күгәрчен) 4.Бәбкә урларга килүче кош. (тилгән) 5.Сары түшле кош. (песнәк) 6.Ак сыртлы кош. (саескан) 7.Агач башында йорты Эчендә яши җырчы. (сыерчык) 8.Беренче булып язны каршылаучы кош. (карга) - Укучылар, кызыл баганада нинди сүз килеп чыкты, кошлар сезгә нәрсә дип әйтә икән? (Хор белән: Табигатьне сакла) - Кошларның бу үтенеченә кушыласызмы соң? (укучыларның җаваплары) - Әйе, кушылмыйча мөмкин дә түгел. Табигать – ул безнең сәламәтлегебез. Ни өчен дип уйлыйсыз, балалар? (җаваплар тыңлана) IV.Йомгаклау. - Әйе,табигать белән безнең сәламәтлегебез тыгыз бәйләнгән. Табигатебез иркен сулаганда гына без сәламәт була алабыз. Табигатьне саклау проблемасы көннән-көн кискенләшә бара. - Сәламәт яшәү рәвеше алып бару өчен табигатебез дә чиста булырга тиеш. Шулай булгач, без табигатебезне һәрвакытта да сакларга тиеш булабыз.Әйдәгез әле, дәресебезнең азагында шигырь юллары белән дөньядагы барлык кешеләргә мөрәҗәгать итик. (Слайд № 10) Сайрасын ал таңда сандугач, Кипмәсеннәр зәңгәр бу күлләр. Җир йөзендә тормыш дәвам итсен, Саклыйк җиребезне, кешеләр. - Рәхмәт, укучылар. Барыбызга да сәламәтлек телим. Максат:Балаларны табигатьнең гүзәллеген күрә белергә өйрәтү; киң таралган экологик проблемаларның кайберләре белән таныштыру; Кызыл китап турында күзаллауларын үстерү; М. Әхмәтҗанов иҗатына кызыксыну уяту; укучыларның күзаллау, фикерләү сәләтләрен үстерү; табигатькә сакчыл караш тәрбияләү. Җиһазлау:Видеоязмалар, компьютерда слайдлар, кошлар турында кроссворд, уен уйнау өчен чүпләнгән елга рәсеме, “тылсымлы” тартма, Кызыл китап, “Кызыл китап” плакаты, М.Әхмәтҗанов китапларыннан күргәзмә Дәрес барышы. I.Оештыру Психологик уңай халәт тудыру. - Балалар, бирегез әле бер-берегезгә кулларыгызны. Менә, балалар, безгә кулга- кул тотынышкач, рәхәт һәм җылы булып китте. Шулай бит? (Слайд №1) “Елмая, көлә кояш, Сез дә елмаегыз әле бераз!” Бер-берегезгә карап елмаеп алыгыз әле. Сезнең елмаю башкаларга да күчсен. Менә хәзер бигрәк тә күңелле булып китте. Бер-беребезне сәламләдек, әйдәгез хәзер табигатебезне сәламлик. Моның өчен безгә тәрәзәдән карап торган табигатебезгә елмаерга кирәк. II.Актуальләштерү 1. Видеоязма белән эш. - Бүген без сезнең белән тәрбия сәгатенә җыелдык. Дәресебезнең темасын ачыклау өчен сезгә видеоязма тәкъдим итәм. Игътибар белән карагыз, нәрсәләр күрерсез икән? Видеоязма карау. (Слайд №2) - Ниләр күрдегез? (Укучыларның җаваплары) - Бер сүз белән ничек атала? (Табигать) 2.Уку мәсьәләсен кую. - Бүгенге дәрестә табигать, аңа сакчыл караш турында сөйләшербез. Дәреснең темасы “Табигатьне саклыйк”. Дәреснең төп соравы: “Табигать җиңел суласын өчен без нәрсәләр эшли алабыз һәм нәрсә эшләргә тиеш?”. (Слайд №3) III.Уку мәсьәләсен чишү. 1. Картиналар белән эш. - Табигатьнең гүзәллеге кайларда сурәтләнгән? (Рәсемнәрдә, картиналарда, әдәби әсәрләрдә) - Шундый картиналар белән танышып үтик.(Слайд №4) И. Шишкин картинасы А. Рыловның “Зәңгәр киңлектә” картинасы К. Васильевның “Көз” картинасы 2. Нәбирә Гыйматдинова һәм аның иҗаты белән таныштыру. - Табигатьнең гүзәллеген язучылар да, шагыйрьләр дә үзләренең әсәрләрендә чагылдырган. Шундый язучыларның берсе якташыбыз Нәбирә апа Гыйматдинова.(Слайд №5) Ул Аксубай районы Карасу авылында туган, безнең мәктәпне тәмамлаган. Аның табигать турында язылган әсәрләреннән өзекләр тыңлап китик.(әсәрләрдән өзекләр тыңлау) 3. Табигать көннәре белән таныштыру. - Минем дә сезгә бер шигырьдән өзек укып китәсем килә. Нигә сандугачлар сирәк сайрый, Авылым урап алган тирәкләрдә? Балыклар соң нигә үлеп бара Бормаланып аккан елгаларда? Туфрагың да агуланып беткән, Шиңә бара нигә чәчәкләр? Нигә чара юксың бу хәлләргә, Кайгырмыйсыз нигә, кешеләр? (А.Метшина) - Кешене тудырган, туендырган, киендергән, сусаганда су, суларга һава биргән Табигатъ бүген бездән ярдәм көтә. Шуның өчен дә халыкара һәм дөньякүләм табигать көннәре билгеләнгән. Әйдәгез, шул көннәр белән танышып китик.(Слайд №6) 22 март – Су көне 1 апрель – Кошлар көне 22 апрель – Җир көне 5 июнь – Әйләнә-тирәне саклау көне 26 сентябрь – Диңгез көне 4 октябрь – Хайваннарны саклау көне - Бу көннәрне ни өчен билгеләгәннәр? (Укучылар фикере). - Әйе, табигать үзенә сакчыл карашны сорый. - Тактага карагыз әле? Анда нәрсә сурәтләнгән? (елга) - Нәрсә булган бу елгага? (чүпләнгән) - Ә каян килгән соң ул чүпләр?(кешеләр ташлаган) 4. Шигырь өстендә эш. - Бу елгада хайваннар да, үсемлекләр дә яши бит. Әйдәгез әле, шушы елгада яшәүче ике балыкның сөйләшүен тыңлап үтик. (Слайд №7) - Без яшәгән илләрдә- Елгаларда, күлләрдә- Су асты катларында. Бормалы чатларда. Комлы уемнарында, Таулы куеннарында, Караңгы төпкелләрдә, Мүкләрдә Һәм ләмнәрдә. Каян килгән нәрсәләр бу: Галошлар, итекләр, Күгәргән үтүкләр, Кәстрүл-чиләкләр, Иләкләр, көрәкләр, Буяулар, цементлар, Ташландык уенчыклар, Кирпечләр-ярчыклар. Целофан капчыклар... Болар безнең су иленә Каян килгән? Нигә килгән? ... Болар барысы өстән килгән – Кеше дигән көчтән килгән! Уйлап куям: Җир өстендә яшәүчеләр Эчкән чишмәләренә дә Тирес аудара микән? Ашый торган ашларына Мунчала сала микән? Йоклый торган түшәкләрен Дегетләп ята микән? Балалары бишегенә Тимер-таш ата микән? Шулайдыр дим, юкса алар Табигатьне аңламаслык Туңга әйләнмәс иде! Җир-Су рәнҗер дәрәҗәдә Үк вәхшиләнмәс иде... (Р.Файзуллин) - Балыкларның бу сөйләшүеннән сез нәрсә аңладыгыз? (Укучылар фикере) - Елгаларны пычранудан саклау өчен нәрсәләр эшләргә мөмкин? (елганы пычратмаска, чистартырга). 5. Уен уйнау. - Хәзер без сезнең белән “Елганы чистарту ” дигән уен уйнап алырбыз. (Елга рәсеменә елгада булырга мөмкин әйберләр беркетелгән: балык, төнбоек, чиләк, консерва савыты һ.б. Укучылар берәм-берәм чыгып кирәк булмаган әйберләрне алырга тиешләр. ) - Хәзер безнең елгабыз җиңел сулыш алыр инде. 6. Мәкальләр белән эш. - Борынгыдан ата-бабаларыбыз сулыкларны саклап тоту турында кайгыртканнар һәм бу турыда мәкальләр язып калдырганнар. Әйдәгез аларның мәгънәләрен аңлатыйк әле. (Слайд №8) Кул пычранса, су белән юарсың? Су пычранса,ни белән юарсың? Суның кадере - чишмә корыгач. - Шулай булгач, су һәрвакытта да чиста булсын, иркен суласын өчен без анда чүп-чар ташламаска, чишмәләргә корырга ирек бирмәскә һәм аларны чистартып торырга тиеш булабыз икән. 7. Кызыл китап белән таныштыру. - Укучылар, ни өчен уен уйнаганда елгадан төнбоекны өзеп алмадыгыз? (Укучылар фикере) - Төнбоек чәчәген күпләп өзгәнлектән һәм сулыклар пычрану аркасында ул аз калган, аңа юкка чыгу куркынычы яный. Аларны өзәргә ярамый, алар елгаларыбызны бизиләр генә. - Мин сезгә Мөҗәһит абыйның бер табышмагын әйтәм әле. Аның җавабы менә бу тартмага кереп яшеренгән. (Тартмада: Кызыл китап) Кош-корт, җәнлек, үсемлекләр Бетәбез дип торганда, Бирешмәскә булганнар. Саклар диеп, яклар диеп, Аңа кереп тулганнар. (Кызыл китап) - Ә нинди китап соң ул Кызыл китап? (Укучылар фикере) - Китапның төсенә игътибар итик. Светофорда кызыл төс нәрсәне аңлата? (тукта, чыгарга ярамый) Бу китапта да кызыл төс “ярамый!” дигәнне аңлата. Анда кертелгән үсемлек, бөҗәк, кош, хайваннарга тияргә ярамый. Төнбоек та кызыл китапка кертелгән. Шулай булгач, аңа да тияргә ярамый. 8. Кроссворд чишү. - Укучылар, урманга керик әле.(кошлар тавышы ишетелә) (Слайд №8) - Бу нинди тавыш? (кошлар тавышы) Аларның сезгә әйтер сүзләре бар бугай. Ә ул сүзләрне кошлар турында кроссвордны чишеп табарбыз. 1.Агач башы тукылдык Тукый-тукый тук булдык. (тукран) 2.Йомры йомшак, сары йомгак Йөгереп йөри чирәмдә. (чеби) 3.Гөлдер-гөлдер, гөлдер гү, Кызыл тәпи – кемдер бу? (күгәрчен) 4.Бәбкә урларга килүче кош. (тилгән) 5.Сары түшле кош. (песнәк) 6.Ак сыртлы кош. (саескан) 7.Агач башында йорты Эчендә яши җырчы. (сыерчык) 8.Беренче булып язны каршылаучы кош. (карга) - Укучылар, кызыл баганада нинди сүз килеп чыкты, кошлар сезгә нәрсә дип әйтә икән? (Хор белән: Табигатьне сакла) - Кошларның бу үтенеченә кушыласызмы соң? (укучыларның җаваплары) - Әйе, кушылмыйча мөмкин дә түгел. Табигать – ул безнең сәламәтлегебез. Ни өчен дип уйлыйсыз, балалар? (җаваплар тыңлана) IV.Йомгаклау. - Әйе,табигать белән безнең сәламәтлегебез тыгыз бәйләнгән. Табигатебез иркен сулаганда гына без сәламәт була алабыз. Табигатьне саклау проблемасы көннән-көн кискенләшә бара. - Сәламәт яшәү рәвеше алып бару өчен табигатебез дә чиста булырга тиеш. Шулай булгач, без табигатебезне һәрвакытта да сакларга тиеш булабыз.Әйдәгез әле, дәресебезнең азагында шигырь юллары белән дөньядагы барлык кешеләргә мөрәҗәгать итик. (Слайд № 10) Сайрасын ал таңда сандугач, Кипмәсеннәр зәңгәр бу күлләр. Җир йөзендә тормыш дәвам итсен, Саклыйк җиребезне, кешеләр. - Рәхмәт, укучылар. Барыбызга да сәламәтлек телим. Максат:Балаларны табигатьнең гүзәллеген күрә белергә өйрәтү; киң таралган экологик проблемаларның кайберләре белән таныштыру; Кызыл китап турында күзаллауларын үстерү; М. Әхмәтҗанов иҗатына кызыксыну уяту; укучыларның күзаллау, фикерләү сәләтләрен үстерү; табигатькә сакчыл караш тәрбияләү. Җиһазлау:Видеоязмалар, компьютерда слайдлар, кошлар турында кроссворд, уен уйнау өчен чүпләнгән елга рәсеме, “тылсымлы” тартма, Кызыл китап, “Кызыл китап” плакаты, М.Әхмәтҗанов китапларыннан күргәзмә Дәрес барышы. I.Оештыру Психологик уңай халәт тудыру. - Балалар, бирегез әле бер-берегезгә кулларыгызны. Менә, балалар, безгә кулга- кул тотынышкач, рәхәт һәм җылы булып китте. Шулай бит? (Слайд №1) “Елмая, көлә кояш, Сез дә елмаегыз әле бераз!” Бер-берегезгә карап елмаеп алыгыз әле. Сезнең елмаю башкаларга да күчсен. Менә хәзер бигрәк тә күңелле булып китте. Бер-беребезне сәламләдек, әйдәгез хәзер табигатебезне сәламлик. Моның өчен безгә тәрәзәдән карап торган табигатебезгә елмаерга кирәк. II.Актуальләштерү 1. Видеоязма белән эш. - Бүген без сезнең белән тәрбия сәгатенә җыелдык. Дәресебезнең темасын ачыклау өчен сезгә видеоязма тәкъдим итәм. Игътибар белән карагыз, нәрсәләр күрерсез икән? Видеоязма карау. (Слайд №2) - Ниләр күрдегез? (Укучыларның җаваплары) - Бер сүз белән ничек атала? (Табигать) 2.Уку мәсьәләсен кую. - Бүгенге дәрестә табигать, аңа сакчыл караш турында сөйләшербез. Дәреснең темасы “Табигатьне саклыйк”. Дәреснең төп соравы: “Табигать җиңел суласын өчен без нәрсәләр эшли алабыз һәм нәрсә эшләргә тиеш?”. (Слайд №3) III.Уку мәсьәләсен чишү. 1. Картиналар белән эш. - Табигатьнең гүзәллеге кайларда сурәтләнгән? (Рәсемнәрдә, картиналарда, әдәби әсәрләрдә) - Шундый картиналар белән танышып үтик.(Слайд №4) И. Шишкин картинасы А. Рыловның “Зәңгәр киңлектә” картинасы К. Васильевның “Көз” картинасы 2. Нәбирә Гыйматдинова һәм аның иҗаты белән таныштыру. - Табигатьнең гүзәллеген язучылар да, шагыйрьләр дә үзләренең әсәрләрендә чагылдырган. Шундый язучыларның берсе якташыбыз Нәбирә апа Гыйматдинова.(Слайд №5) Ул Аксубай районы Карасу авылында туган, безнең мәктәпне тәмамлаган. Аның табигать турында язылган әсәрләреннән өзекләр тыңлап китик.(әсәрләрдән өзекләр тыңлау) 3. Табигать көннәре белән таныштыру. - Минем дә сезгә бер шигырьдән өзек укып китәсем килә. Нигә сандугачлар сирәк сайрый, Авылым урап алган тирәкләрдә? Балыклар соң нигә үлеп бара Бормаланып аккан елгаларда? Туфрагың да агуланып беткән, Шиңә бара нигә чәчәкләр? Нигә чара юксың бу хәлләргә, Кайгырмыйсыз нигә, кешеләр? (А.Метшина) - Кешене тудырган, туендырган, киендергән, сусаганда су, суларга һава биргән Табигатъ бүген бездән ярдәм көтә. Шуның өчен дә халыкара һәм дөньякүләм табигать көннәре билгеләнгән. Әйдәгез, шул көннәр белән танышып китик.(Слайд №6) 22 март – Су көне 1 апрель – Кошлар көне 22 апрель – Җир көне 5 июнь – Әйләнә-тирәне саклау көне 26 сентябрь – Диңгез көне 4 октябрь – Хайваннарны саклау көне - Бу көннәрне ни өчен билгеләгәннәр? (Укучылар фикере). - Әйе, табигать үзенә сакчыл карашны сорый. - Тактага карагыз әле? Анда нәрсә сурәтләнгән? (елга) - Нәрсә булган бу елгага? (чүпләнгән) - Ә каян килгән соң ул чүпләр?(кешеләр ташлаган) 4. Шигырь өстендә эш. - Бу елгада хайваннар да, үсемлекләр дә яши бит. Әйдәгез әле, шушы елгада яшәүче ике балыкның сөйләшүен тыңлап үтик. (Слайд №7) - Без яшәгән илләрдә- Елгаларда, күлләрдә- Су асты катларында. Бормалы чатларда. Комлы уемнарында, Таулы куеннарында, Караңгы төпкелләрдә, Мүкләрдә Һәм ләмнәрдә. Каян килгән нәрсәләр бу: Галошлар, итекләр, Күгәргән үтүкләр, Кәстрүл-чиләкләр, Иләкләр, көрәкләр, Буяулар, цементлар, Ташландык уенчыклар, Кирпечләр-ярчыклар. Целофан капчыклар... Болар безнең су иленә Каян килгән? Нигә килгән? ... Болар барысы өстән килгән – Кеше дигән көчтән килгән! Уйлап куям: Җир өстендә яшәүчеләр Эчкән чишмәләренә дә Тирес аудара микән? Ашый торган ашларына Мунчала сала микән? Йоклый торган түшәкләрен Дегетләп ята микән? Балалары бишегенә Тимер-таш ата микән? Шулайдыр дим, юкса алар Табигатьне аңламаслык Туңга әйләнмәс иде! Җир-Су рәнҗер дәрәҗәдә Үк вәхшиләнмәс иде... (Р.Файзуллин) - Балыкларның бу сөйләшүеннән сез нәрсә аңладыгыз? (Укучылар фикере) - Елгаларны пычранудан саклау өчен нәрсәләр эшләргә мөмкин? (елганы пычратмаска, чистартырга). 5. Уен уйнау. - Хәзер без сезнең белән “Елганы чистарту ” дигән уен уйнап алырбыз. (Елга рәсеменә елгада булырга мөмкин әйберләр беркетелгән: балык, төнбоек, чиләк, консерва савыты һ.б. Укучылар берәм-берәм чыгып кирәк булмаган әйберләрне алырга тиешләр. ) - Хәзер безнең елгабыз җиңел сулыш алыр инде. 6. Мәкальләр белән эш. - Борынгыдан ата-бабаларыбыз сулыкларны саклап тоту турында кайгыртканнар һәм бу турыда мәкальләр язып калдырганнар. Әйдәгез аларның мәгънәләрен аңлатыйк әле. (Слайд №8) Кул пычранса, су белән юарсың? Су пычранса,ни белән юарсың? Суның кадере - чишмә корыгач. - Шулай булгач, су һәрвакытта да чиста булсын, иркен суласын өчен без анда чүп-чар ташламаска, чишмәләргә корырга ирек бирмәскә һәм аларны чистартып торырга тиеш булабыз икән. 7. Кызыл китап белән таныштыру. - Укучылар, ни өчен уен уйнаганда елгадан төнбоекны өзеп алмадыгыз? (Укучылар фикере) - Төнбоек чәчәген күпләп өзгәнлектән һәм сулыклар пычрану аркасында ул аз калган, аңа юкка чыгу куркынычы яный. Аларны өзәргә ярамый, алар елгаларыбызны бизиләр генә. - Мин сезгә Мөҗәһит абыйның бер табышмагын әйтәм әле. Аның җавабы менә бу тартмага кереп яшеренгән. (Тартмада: Кызыл китап) Кош-корт, җәнлек, үсемлекләр Бетәбез дип торганда, Бирешмәскә булганнар. Саклар диеп, яклар диеп, Аңа кереп тулганнар. (Кызыл китап) - Ә нинди китап соң ул Кызыл китап? (Укучылар фикере) - Китапның төсенә игътибар итик. Светофорда кызыл төс нәрсәне аңлата? (тукта, чыгарга ярамый) Бу китапта да кызыл төс “ярамый!” дигәнне аңлата. Анда кертелгән үсемлек, бөҗәк, кош, хайваннарга тияргә ярамый. Төнбоек та кызыл китапка кертелгән. Шулай булгач, аңа да тияргә ярамый. 8. Кроссворд чишү. - Укучылар, урманга керик әле.(кошлар тавышы ишетелә) (Слайд №8) - Бу нинди тавыш? (кошлар тавышы) Аларның сезгә әйтер сүзләре бар бугай. Ә ул сүзләрне кошлар турында кроссвордны чишеп табарбыз. 1.Агач башы тукылдык Тукый-тукый тук булдык. (тукран) 2.Йомры йомшак, сары йомгак Йөгереп йөри чирәмдә. (чеби) 3.Гөлдер-гөлдер, гөлдер гү, Кызыл тәпи – кемдер бу? (күгәрчен) 4.Бәбкә урларга килүче кош. (тилгән) 5.Сары түшле кош. (песнәк) 6.Ак сыртлы кош. (саескан) 7.Агач башында йорты Эчендә яши җырчы. (сыерчык) 8.Беренче булып язны каршылаучы кош. (карга) - Укучылар, кызыл баганада нинди сүз килеп чыкты, кошлар сезгә нәрсә дип әйтә икән? (Хор белән: Табигатьне сакла) - Кошларның бу үтенеченә кушыласызмы соң? (укучыларның җаваплары) - Әйе, кушылмыйча мөмкин дә түгел. Табигать – ул безнең сәламәтлегебез. Ни өчен дип уйлыйсыз, балалар? (җаваплар тыңлана) IV.Йомгаклау. - Әйе,табигать белән безнең сәламәтлегебез тыгыз бәйләнгән. Табигатебез иркен сулаганда гына без сәламәт була алабыз. Табигатьне саклау проблемасы көннән-көн кискенләшә бара. - Сәламәт яшәү рәвеше алып бару өчен табигатебез дә чиста булырга тиеш. Шулай булгач, без табигатебезне һәрвакытта да сакларга тиеш булабыз.Әйдәгез әле, дәресебезнең азагында шигырь юллары белән дөньядагы барлык кешеләргә мөрәҗәгать итик. (Слайд № 10) Сайрасын ал таңда сандугач, Кипмәсеннәр зәңгәр бу күлләр. Җир йөзендә тормыш дәвам итсен, Саклыйк җиребезне, кешеләр. - Рәхмәт, укучылар. Барыбызга да сәламәтлек телим. Максат:Балаларны табигатьнең гүзәллеген күрә белергә өйрәтү; киң таралган экологик проблемаларның кайберләре белән таныштыру; Кызыл китап турында күзаллауларын үстерү; М. Әхмәтҗанов иҗатына кызыксыну уяту; укучыларның күзаллау, фикерләү сәләтләрен үстерү; табигатькә сакчыл караш тәрбияләү. Җиһазлау:Видеоязмалар, компьютерда слайдлар, кошлар турында кроссворд, уен уйнау өчен чүпләнгән елга рәсеме, “тылсымлы” тартма, Кызыл китап, “Кызыл китап” плакаты, М.Әхмәтҗанов китапларыннан күргәзмә Дәрес барышы. I.Оештыру Психологик уңай халәт тудыру. - Балалар, бирегез әле бер-берегезгә кулларыгызны. Менә, балалар, безгә кулга- кул тотынышкач, рәхәт һәм җылы булып китте. Шулай бит? (Слайд №1) “Елмая, көлә кояш, Сез дә елмаегыз әле бераз!” Бер-берегезгә карап елмаеп алыгыз әле. Сезнең елмаю башкаларга да күчсен. Менә хәзер бигрәк тә күңелле булып китте. Бер-беребезне сәламләдек, әйдәгез хәзер табигатебезне сәламлик. Моның өчен безгә тәрәзәдән карап торган табигатебезгә елмаерга кирәк. II.Актуальләштерү 1. Видеоязма белән эш. - Бүген без сезнең белән тәрбия сәгатенә җыелдык. Дәресебезнең темасын ачыклау өчен сезгә видеоязма тәкъдим итәм. Игътибар белән карагыз, нәрсәләр күрерсез икән? Видеоязма карау. (Слайд №2) - Ниләр күрдегез? (Укучыларның җаваплары) - Бер сүз белән ничек атала? (Табигать) 2.Уку мәсьәләсен кую. - Бүгенге дәрестә табигать, аңа сакчыл караш турында сөйләшербез. Дәреснең темасы “Табигатьне саклыйк”. Дәреснең төп соравы: “Табигать җиңел суласын өчен без нәрсәләр эшли алабыз һәм нәрсә эшләргә тиеш?”. (Слайд №3) III.Уку мәсьәләсен чишү. 1. Картиналар белән эш. - Табигатьнең гүзәллеге кайларда сурәтләнгән? (Рәсемнәрдә, картиналарда, әдәби әсәрләрдә) - Шундый картиналар белән танышып үтик.(Слайд №4) И. Шишкин картинасы А. Рыловның “Зәңгәр киңлектә” картинасы К. Васильевның “Көз” картинасы 2. Нәбирә Гыйматдинова һәм аның иҗаты белән таныштыру. - Табигатьнең гүзәллеген язучылар да, шагыйрьләр дә үзләренең әсәрләрендә чагылдырган. Шундый язучыларның берсе якташыбыз Нәбирә апа Гыйматдинова.(Слайд №5) Ул Аксубай районы Карасу авылында туган, безнең мәктәпне тәмамлаган. Аның табигать турында язылган әсәрләреннән өзекләр тыңлап китик.(әсәрләрдән өзекләр тыңлау) 3. Табигать көннәре белән таныштыру. - Минем дә сезгә бер шигырьдән өзек укып китәсем килә. Нигә сандугачлар сирәк сайрый, Авылым урап алган тирәкләрдә? Балыклар соң нигә үлеп бара Бормаланып аккан елгаларда? Туфрагың да агуланып беткән, Шиңә бара нигә чәчәкләр? Нигә чара юксың бу хәлләргә, Кайгырмыйсыз нигә, кешеләр? (А.Метшина) - Кешене тудырган, туендырган, киендергән, сусаганда су, суларга һава биргән Табигатъ бүген бездән ярдәм көтә. Шуның өчен дә халыкара һәм дөньякүләм табигать көннәре билгеләнгән. Әйдәгез, шул көннәр белән танышып китик.(Слайд №6) 22 март – Су көне 1 апрель – Кошлар көне 22 апрель – Җир көне 5 июнь – Әйләнә-тирәне саклау көне 26 сентябрь – Диңгез көне 4 октябрь – Хайваннарны саклау көне - Бу көннәрне ни өчен билгеләгәннәр? (Укучылар фикере). - Әйе, табигать үзенә сакчыл карашны сорый. - Тактага карагыз әле? Анда нәрсә сурәтләнгән? (елга) - Нәрсә булган бу елгага? (чүпләнгән) - Ә каян килгән соң ул чүпләр?(кешеләр ташлаган) 4. Шигырь өстендә эш. - Бу елгада хайваннар да, үсемлекләр дә яши бит. Әйдәгез әле, шушы елгада яшәүче ике балыкның сөйләшүен тыңлап үтик. (Слайд №7) - Без яшәгән илләрдә- Елгаларда, күлләрдә- Су асты катларында. Бормалы чатларда. Комлы уемнарында, Таулы куеннарында, Караңгы төпкелләрдә, Мүкләрдә Һәм ләмнәрдә. Каян килгән нәрсәләр бу: Галошлар, итекләр, Күгәргән үтүкләр, Кәстрүл-чиләкләр, Иләкләр, көрәкләр, Буяулар, цементлар, Ташландык уенчыклар, Кирпечләр-ярчыклар. Целофан капчыклар... Болар безнең су иленә Каян килгән? Нигә килгән? ... Болар барысы өстән килгән – Кеше дигән көчтән килгән! Уйлап куям: Җир өстендә яшәүчеләр Эчкән чишмәләренә дә Тирес аудара микән? Ашый торган ашларына Мунчала сала микән? Йоклый торган түшәкләрен Дегетләп ята микән? Балалары бишегенә Тимер-таш ата микән? Шулайдыр дим, юкса алар Табигатьне аңламаслык Туңга әйләнмәс иде! Җир-Су рәнҗер дәрәҗәдә Үк вәхшиләнмәс иде... (Р.Файзуллин) - Балыкларның бу сөйләшүеннән сез нәрсә аңладыгыз? (Укучылар фикере) - Елгаларны пычранудан саклау өчен нәрсәләр эшләргә мөмкин? (елганы пычратмаска, чистартырга). 5. Уен уйнау. - Хәзер без сезнең белән “Елганы чистарту ” дигән уен уйнап алырбыз. (Елга рәсеменә елгада булырга мөмкин әйберләр беркетелгән: балык, төнбоек, чиләк, консерва савыты һ.б. Укучылар берәм-берәм чыгып кирәк булмаган әйберләрне алырга тиешләр. ) - Хәзер безнең елгабыз җиңел сулыш алыр инде. 6. Мәкальләр белән эш. - Борынгыдан ата-бабаларыбыз сулыкларны саклап тоту турында кайгыртканнар һәм бу турыда мәкальләр язып калдырганнар. Әйдәгез аларның мәгънәләрен аңлатыйк әле. (Слайд №8) Кул пычранса, су белән юарсың? Су пычранса,ни белән юарсың? Суның кадере - чишмә корыгач. - Шулай булгач, су һәрвакытта да чиста булсын, иркен суласын өчен без анда чүп-чар ташламаска, чишмәләргә корырга ирек бирмәскә һәм аларны чистартып торырга тиеш булабыз икән. 7. Кызыл китап белән таныштыру. - Укучылар, ни өчен уен уйнаганда елгадан төнбоекны өзеп алмадыгыз? (Укучылар фикере) - Төнбоек чәчәген күпләп өзгәнлектән һәм сулыклар пычрану аркасында ул аз калган, аңа юкка чыгу куркынычы яный. Аларны өзәргә ярамый, алар елгаларыбызны бизиләр генә. - Мин сезгә Мөҗәһит абыйның бер табышмагын әйтәм әле. Аның җавабы менә бу тартмага кереп яшеренгән. (Тартмада: Кызыл китап) Кош-корт, җәнлек, үсемлекләр Бетәбез дип торганда, Бирешмәскә булганнар. Саклар диеп, яклар диеп, Аңа кереп тулганнар. (Кызыл китап) - Ә нинди китап соң ул Кызыл китап? (Укучылар фикере) - Китапның төсенә игътибар итик. Светофорда кызыл төс нәрсәне аңлата? (тукта, чыгарга ярамый) Бу китапта да кызыл төс “ярамый!” дигәнне аңлата. Анда кертелгән үсемлек, бөҗәк, кош, хайваннарга тияргә ярамый. Төнбоек та кызыл китапка кертелгән. Шулай булгач, аңа да тияргә ярамый. 8. Кроссворд чишү. - Укучылар, урманга керик әле.(кошлар тавышы ишетелә) (Слайд №8) - Бу нинди тавыш? (кошлар тавышы) Аларның сезгә әйтер сүзләре бар бугай. Ә ул сүзләрне кошлар турында кроссвордны чишеп табарбыз. 1.Агач башы тукылдык Тукый-тукый тук булдык. (тукран) 2.Йомры йомшак, сары йомгак Йөгереп йөри чирәмдә. (чеби) 3.Гөлдер-гөлдер, гөлдер гү, Кызыл тәпи – кемдер бу? (күгәрчен) 4.Бәбкә урларга килүче кош. (тилгән) 5.Сары түшле кош. (песнәк) 6.Ак сыртлы кош. (саескан) 7.Агач башында йорты Эчендә яши җырчы. (сыерчык) 8.Беренче булып язны каршылаучы кош. (карга) - Укучылар, кызыл баганада нинди сүз килеп чыкты, кошлар сезгә нәрсә дип әйтә икән? (Хор белән: Табигатьне сакла) - Кошларның бу үтенеченә кушыласызмы соң? (укучыларның җаваплары) - Әйе, кушылмыйча мөмкин дә түгел. Табигать – ул безнең сәламәтлегебез. Ни өчен дип уйлыйсыз, балалар? (җаваплар тыңлана) IV.Йомгаклау. - Әйе,табигать белән безнең сәламәтлегебез тыгыз бәйләнгән. Табигатебез иркен сулаганда гына без сәламәт була алабыз. Табигатьне саклау проблемасы көннән-көн кискенләшә бара. - Сәламәт яшәү рәвеше алып бару өчен табигатебез дә чиста булырга тиеш. Шулай булгач, без табигатебезне һәрвакытта да сакларга тиеш булабыз.Әйдәгез әле, дәресебезнең азагында шигырь юллары белән дөньядагы барлык кешеләргә мөрәҗәгать итик. (Слайд № 10) Сайрасын ал таңда сандугач, Кипмәсеннәр зәңгәр бу күлләр. Җир йөзендә тормыш дәвам итсен, Саклыйк җиребезне, кешеләр. - Рәхмәт, укучылар. Барыбызга да сәламәтлек телим.